Adam Smith maakte graag gebruik van allegorieën. En allegorie vertegenwoordigt abstracte ideeën en principes, maar dan wel in de vorm van concrete beelden of een complexe metafoor. Smith bedacht de allegorie van de onzichtbare hand van de markt, een soort spook met een economische onfeilbaarheid. Volgens Smith acteerden de deelnemers op een markt rationeel, alsof ze gestuurd werden door een onzichtbare hand, met tot gevolg transacties waaraan beide partijen voordeel hadden. Keynes ging een stap verder. Hij gebruikte de allegorie van de animale geesten (animal spirits) om instincten, neigingen en emoties te beschrijven die menselijk gedrag kunnen beïnvloeden en sturen. Dat is wellicht niet rationeel, maar echt irrationeel werd het onder Alan Greenspan die met zijn irrationele overdadigheid (irrational exuberance) het startschot gaf voor de dotcombubbel. Dankzij Nobelprijswinnaars als Robert Schiller, George Akerlof, Daniel Kahneman en Daniel Thaler, gecombineerd met de virale effecten van de verspreiding van verhalen via het internet, weten we dat de economische werkelijkheid tegenwoordig bestaat uit verhalen die worden verpakt als memes, waarbij we instinctief streven naar een nieuwe realiteit en meer welvaart.
De vrije markt en de rechtsstaat vormen de basis waarbinnen de onzichtbare hand en de animale geesten welvaart creëren. Maar beide factoren remmen steeds meer de welvaartsgroei. Zo zijn negatieve externe effecten vaak geen onderdeel van de marktprijs, wat bijdraagt aan het veroorzaken van een klimaat-, milieu-, energie-, voedsel- en watercrisis. Ook neemt de ongelijkheid in de wereld toe. De economische elite heeft de politieke en juridische macht en sluit nieuwkomers buiten. In de echt vrije markt streeft iedere aanbieder naar een monopolie en dankzij de technologische ontwikkeling zien we steeds meer van dergelijke disruptieve monopolies. Post-Corona heeft de democratie de gedaante aangenomen van een autocratie, weliswaar binnen de grondwettelijke bevoegdheden en met een parlementair mandaat. Vrijheid is niet absoluut, er komen steeds meer regels en verplichtingen en die zijn ook vereist om de markt te laten functioneren.
China wil een grotere rol op het wereldtoneel. Nu is China een autocratie en de westerse wereldorde is gebouwd op liberaal-democratische beginselen. Net zoals de Amerikanen jarenlang de democratie geëxporteerd hebben naar de rest van de wereld, komt er wellicht nu een wereldorde met Chinese trekjes. Zelfs binnen het democratische bolwerk van Europa zijn er al regeringsleiders die de voorkeur uitspreken voor een meer autocratisch en staatskapitalistisch systeem. In tegenstelling tot westerse landen heeft China niet de neiging om zich te bemoeien met conflicten in de rest van de wereld. China wil zich niet opdringen, maar beperkt zich tot het bevorderen van een vriendelijke verhouding van die landen met China. De afgelopen jaren hebben laten zien dat de onzichtbare hand en de animale geesten ook prima kunnen functioneren in een autocratische omgeving. Toch wordt de recente Chinese reguleringsgolf door veel partijen gezien als het bewijs dat de vrije markt in China uiteindelijk niet kan functioneren. Sommigen zien er zelfs het signaal in dat het regime op de laatste benen loopt, maar dat is wellicht meer wishful thinking. Het klopt inderdaad dat de onzichtbare hand en de animale geesten ruimte nodig hebben om hun werk te doen. Die ruimte staat zowel in de westerse landen als in China onder druk. Peking gebruikt haar macht niet alleen om aan het roer te blijven, maar heeft ook oog voor de negatieve externe effecten van ongebreidelde groei en is ook niet tevreden met de verdeling van de welvaart. Het grote verschil met westerse regulering is dat China snel kan beslissen. Nieuwe regels worden direct geïmplementeerd. Dat gaat niet zo snel in een democratisch systeem. Zo lang beide systemen ruimte geven aan de onzichtbare hand en de animale geesten, kunnen ze naast elkaar bestaan. Voor beleggers biedt zo’n bipolaire wereld meer diversificatiemogelijkheden. Dat is goed voor de welvaart in het westen en het welslagen van de communistische heilstaat, al dreigt het dan al snel te ontaarden in irrationele overdadigheid.
Photo by Maik Fischer on fondsUnsplash