Europa reageerde opmerkelijk assertief op de Wit-Russische kaping van een Ryanair-vlucht van Griekenland naar Litouwen. Aan boord zat journalist en oppositielid Roman Protasevitsj, die nu de doodstraf boven het hoofd hangt. De Europese luchthavens zijn gesloten voor vluchten vanuit Wit-Rusland en vliegtuigmaatschappijen moeten voortaan het Wit-Russische luchtruim mijden. Uiteraard opereerde Wit-Rusland niet zonder toestemming van het Kremlin en mogelijk dat Poetin zo’n harde reactie niet had verwacht. De Europese Unie deed niets tegen de troepenopbouw aan de grenzen van Oekraïne eerder dit jaar. Ook bleef het opmerkelijk stil na bewijs dat de Russen zaten achter de sabotage van een Tsjechisch wapendepot in 2014. Bovendien leek de Wit-Russische actie als twee druppels water op de Europese onderschepping van het vliegtuig van de Boliviaanse president Evo Morales. Die was onderweg van Rusland naar Bolivia en er was informatie dat Edward Snowden aan boord was. Het luchtruim van Frankrijk en Portugal ging dicht en daardoor werd het toestel gedwongen om in Wenen te landen, waar bleek dat de klokkenluider niet aan boord was. Morales veroordeelde de actie, maar ging niet zo ver om Europese luchtvaarmaatschappijen de toegang tot Bolivia te ontzeggen. Maar volgens de Ursula von der Leyen was er nu toch echt sprake van een aanval op de Europese soevereiniteit. Nog een stap verder en artikel vijf van de Navo wordt geactiveerd. Waarschijnlijk zal het meer een aanval zijn op de Europese eenheid dan op de soevereiniteit. Dergelijke sancties moeten unaniem worden goedgekeurd. Vorig jaar blokkeerde Cyprus sancties om de Unie te dwingen tot een hardere lijn richting Turkije. Anders is er altijd nog wel Victor Orban. Die zorgde er voor dat Europa de ontwikkelingen in Hongkong niet kon veroordelen en saboteerde ook de oproep tot een wapenstilstand in de recente aanval op Israël.
De relatie tussen Rusland en China is nog nooit zo hecht geweest. Hoewel beide landen communistisch waren, zorgden verschillende nationale belangen lang voor een rood schisma. Met name de destalinisatie viel slecht bij de stalinistische Mao Zedong. Eerder deze week ging Yang Yiechi, de belangrijkste Chinese diplomaat, op bezoek bij Poetin. Yang was ook de leider van de recente Amerikaans-Chinese bijeenkomst in Alaska. De Chinezen kregen daar geen onbijt, lunch of diner aangeboden, het leek even of Trump nog stevig in het zadel zat. De normaal zo terughoudende Chinezen reageerden met harde taal, iets wat inmiddels bekend staat als de Wolf-Warrior-diplomatie, naar de titel van een gelijknamige Chinese Rambo-film. China zoekt de confrontatie, de aanval. Dat is ontstaan onder Trump, maar dreigt nu te escaleren onder Biden. Inmiddels is de Perzische Golf niet langer het geopolitieke middelpunt van de wereld, maar de straat van Taiwan. Op 1 juli wordt het 100-jarig bestaan van de Chinese Communistische Partij gevierd en Chinezen hechten een groot belang aan verjaardagen, vooral met een dergelijk rond getal. Zowel China als de Verenigde Staten leggen de nadruk op zelfvoorziening in combinatie met protectionisme. Iets wat gedoemd is te mislukken, zo kunnen Nehru en Gandhi getuigen na het Indiase experiment in de jaren zestig en zeventig. China en de Verenigde Staten zijn tot elkaar veroordeeld, maar de geopolitieke dreiging is een nieuwe realiteit.
Geopolitieke risico’s doen zich voor wanneer er een bedreiging is voor de normale verhoudingen tussen landen of regio’s. Geopolitieke gebeurtenissen zijn van belang voor financiële markten, maar de impact ervan verschilt van land tot land. Geopolitieke risico’s zijn vaak extreem, maar tegelijkertijd ook erg binair. Het is lang geen probleem totdat het dat wel is. Opeens zijn de mensen van Clingendael op televisie om de problemen te duiden.
Academici en analisten hebben barometers van geopolitieke risico's gebouwd om beleggers te helpen bij het meten van de instabiliteit die wordt veroorzaakt door geopolitieke gebeurtenissen. Eén daarvan is de Geopolitical Risk Index (GPR) van Caldara en Iacoviello. Deze index screent op nieuwskoppen met betrekking tot geopolitieke spanningen, oorlogen of terrorisme. Volgens de ontwerpers van deze index is een positieve correlatie tussen geopolitieke risico's en kapitaalstromen van opkomende markten naar de veilige havens zoals de Amerikaanse dollar en de Japanse yen in tijden van stress, al neemt de kans toe dat door het monetaire wanbeleid de Chinese renminbi de volgende veilige haven zal zijn. De daarbij behorende hogere risico’s drukken het aandelenrendement, zorgen voor een hogere VIX-index en voor hogere kredietopslagen.
Toch is het verband tussen financiële markten en geopolitieke risico’s niet eenduidig. Dat komt omdat er twee soorten geopolitieke risico’s zijn. De eerste zorgt typisch voor een instapmoment, een koop-de-dip. Veel geopolitieke spanningen lopen immers met een sisser af. Zelfs de meest waanzinnige dictator is onder hoge druk voor rede vatbaar. Niemand heeft belang bij een extreme escalatie. Het tweede geopolitieke risico zorgt voor een wijziging in de fundamenten. Een mooi voorbeeld is de val van de Muur dat het einde van de koude oorlog inluidde. In de jaren daarna incasseerde financiële markten het vredesdividend. Dit interbellum duurde tot aan de volgende geopolitieke gebeurtenis met fundamentele impact, namelijk de aanslagen van 11 september 2001. Volgens de analyse van Caldera en Iacoviello lijden markten meer onder invloed van geopolitieke dreigingen dan door feitelijke gebeurtenissen, zoals het uitbreken van een oorlog of het opleggen van sancties. De dreiging zorgt voor grote en langdurige effecten die zich vertalen in een hogere risicopremie. Vaak is er echter sprake van bezit zaak, einde vermaak. Zodra de dreiging zich materialiseert is het uit de met pret. Meestal stijgt de beurs een maand later alweer.
Photo by Andrew Keymaster on Unsplash